Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa bir süre içerisinde küresel bir salgın haline gelen Korona virüs vakıaları ve ölüm sayısı hızla artıyor. Covid-19 isimli salgın hastalık güncel yaşamımızda birçok alana tesir etmiş durumda. Etkilerinin en fazla hissedildiği alan hiç şüphesiz Ekonomi.
Covid-19 salgını etkisini arttırdıkça her geçen gün yeni yasal düzenlemeleri de beraberinde getiriyor. Bu düzenlemelerden biri deEnerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun 02/04/2020 tarihli ve 9276 sayılıÖnlisans ve Lisans Yükümlülükleri ile Lisanssız Bağlantı Anlaşması Sürelerine ilişkin kararı ile; 2 Nisan 2020 tarihinde yayınlanmış olan 2020/5 sayılıCOVID-19 Salgınının Kamu İhale Sözleşmelerine Etkisi’nin düzenlendiği Cumhurbaşkanlığı Genelgesi.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından “pandemi” olarak tanımlanan ve tüm dünyanın teyakkuza geçtiği virüs salgını, hiç şüphesiz enerji sektörünü ve tüm ekonomiyi de etkisi altına almış durumda. Korona virüs salgını diğer sektörlerde olduğu gibi enerji sektöründeki etkileri de büyük oranda hissedilmiş; tedarik zincirinin sekteye uğratmış ve çok sayıda uluslararası sektör etkinliğinin iptaline sebebiyet vermiştir. Covid-19’un ülkemiz ve ülke ekonomimiz açısından büyük önem arz eden enerji sektörüne etkilerine ve bu sektörde Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması’ ndan (YEKDEM) yararlanan sektöre ilişkin etkilerine değinilmesi gerekmektedir.
Tarihsel süreç içerisinde gelişmeler ve toplumların değişimleri sonucu modern yaşam tarzının benimsenmesi ile hayatın vazgeçilmez bir parçası haline gelen enerji günümüzde rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dahil), gel-git enerjisi olmak üzere birçok üretim tesislerinde elde edilmektedir. Son 20 yılda dünya ve ülke çapında yer alan yatırımcılar yenilenebilir enerji kaynaklarına teşvik edilmiştir. Bu teşvikler ülkemizde 2005 yılında çıkarılan 5346 sayılı YEK Kanunu ile Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM) aracılığıyla başlamıştır. YEKDEM ile güdülen amaç ülkemizdeki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinin artırılarak, çevre kirliliğine neden olan eski düzene bir son verilmesi ve enerjide dışa bağımlılığın azaltılmasıdır.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun üçüncü bölümünde yer alan Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması başlığı altıda düzenlenen hükme göre; işbu kanunun yürürlüğe girdiği 18/05/2005 tarihinden 31/12/2020 tarihine kadar işletmeye girmiş veya girecek olanYEK Destekleme Mekanizmasına tabi üretim lisansı sahibi üretim tesislerine 10 yıl süre ile destek sağlanır. YEKDEM kapsamına giren lisanssız elektrik üretim tesislerinin ürettikleri elektriğe, maksimum 10 yıl olacak şekilde, sabit bir fiyattan alım garantisi verilmektedir. Tesislere uygulanacak bu fiyatlar YEK Kanunu ile belirlenmiştir.
Olağan şartlarda 31/12/2020 tarihine kadar işletmeye girmiş veya girecek olan üretim tesisleri Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizmasından faydalanabilecektir. Ancak günümüzde yaşanılan olağanüstü salgın hastalık olağan akışı sekteye uğratmıştır.
Covid-19’un Güneş Enerjisi Santrallerindeki etkilerine bakıldığında, tedarik zincirlerinde ve üretimde gecikmelerin yaşanmaya başladığı görülmektedir. Güneş Enerjisi Santrallerinde kullanılan ekipman üretiminde Çin başı çekmektedir. Modül üretiminde yer alan hammaddelerden; silikon wafer, alüminyum çerçeveler, konektör, inventer gibi malzemelerde, Çin’deki kısıtlanan tedarik zinciri nedeniyle lojistik problemler yaşanmaktadır. Yaşanan nakliye ve lojistik hizmetlerin miktarında ortaya çıkan azalmalar, projelerde şüphesiz gecikmelere yol açacaktır.
Halen inşaatı devam eden lisanslı ve lisanssız 1.000 MW’ye yakın Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizmasından (YEKDEM) yararlanmak üzere işletmeye alınması planlanan güneş enerjisi santrali bulunmaktadır. Bu santraller de Covid-19 virüs sebebiyle piyasalarda oluşacak arz ve talep şoklarından etkilenecek ve belirsizlikler nedeniyle gecikmeler yaşanabilecektir. Küresel çapta önemli bir rol oynayan Çin’in Covid-19 salgını sebebi ile; ekipman desteğini sağlayamaması, lojistik problemlerin ortaya çıkardığı etkiler zamanla artacak, projelerin zamansal sınırlamalara uyamaması sonuçlarını doğurma ihtimali ortaya çıkacaktır. Madde yönetiminin yanı sıra Covid-19 zorlayıcı sebep nedeni ile işçilerin çalışma sürelerinde yapılan değişiklikler de projelerin zamansal süreçlerini önemli biçimde etkileyecektir. Bu nedenle YEKDEM mekanizmasına göre en geç 31 Aralık 2020’de devreye girmesi gereken santraller için mücbir sebep nedeniyle mevcut gecikmeler göz önünde bulundurularak bu tarihin ötelenmesi zaruri hale gelmiş idi.
Nitekim bu konuya ilişkin olarak EPDK 02.04.2020 tarihli kurul kararı ile elektrik piyasasında faaliyette bulunan önlisans veya üretim lisansı sahibi tüzel kişiler ile lisanssız üretim faaliyeti kapsamında bağlantı anlaşması imzalamış olan gerçek ve tüzel kişilerin mağdur olmamaları açısından süreli yükümlülüklerinin 3 ay süreyle ertelenmesine karar vermiştir.
Elektrik Piyasasında Lisanssız ElektrikÜretim Yönetmeliği’nin 19. Maddesinde; ‘Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 35. maddesinde belirtilen mücbir sebepler ve Kurul tarafından uygun bulunan haller dışında, bu sürelerin sonunda üretim tesisinin tamamlanmaması halinde bağlantı anlaşması, tahsis edilen kapasite, teknik etkileşim izni ile su kullanım haklarına ilişkin izin belgeleri kendiliğinden hükümsüz hale geleceğini ifade etmiştir.
Elektirik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 35. Maddesinde yükümlülüklerin ertelenmesi, askıya alınması ve kaldırılması halleri düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre Önlisans ve lisans sahibi tesislerin; mevzuattan kaynaklanan yükümlülükleri, mücbir sebep hallerinde, etkilendikleri oranda, mücbir sebebin etkileri giderilinceye kadar, Kurul kararıyla ertelenebilmekte veya askıya alınabilmektedir.
COVİD-19 salgın hastalığının mücbir sebep kapsamına girip girmediği konusu ise tartışmaya mahal vermeksizin aynı kanun maddesinin devamında düzenlenmiştir. Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin 35. Maddesinde kanun lafzı ile sınırlı olmamak kaydıyla mücbir sebep sayılan haller;Doğal afetler ve salgın hastalıklar, savaş, nükleer ve kimyasal serpintiler, seferberlik halleri, halk ayaklanmaları, saldırı, terör hareketleri ve sabotajlar, grev, lokavt veya diğer memur ve işçi hareketleri olarak sayılmıştır. Kanun’un lafzından anlaşıldığı üzere salgın hastalıkların mücbir sebep kavramı içerisinde yer aldığı sabittir. Sıralanan mücbir sebeplerden biri de çalışan memur ve işçi hareketleri olarak bildirilmiştir. Bu süreçte tesislerin hammadde noksanlığının yanı sıra işçilerin salgın sebebi ile çalıştırılamaması; tesislerin yapım sürecini oldukça yavaşlatmış ve yavaşlatacaktır. Bu sebeple YEKDEM anlaşmalarının COVİD-19 isimli salgın hastalık sebebiyle mücbir sebep kavramı dahilinde revize edilerek sürelerin uzatılması gerekmektedir.
Bu duruma ilişkin olarak EPDK 02.04.2020 tarihinde COVİD-19 salgın hastalığı sebebiyle taraflara tanınan sürelerin uzatılmasına karar vermiştir. Kurul kararı; önlisans ve lisans sahibi tüzel kişiler ile Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında kurulması öngörülen üretim tesis sürelerini kapsamaktadır.
Bahsi geçen T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’nun 02/04/2020 tarihli ve 9276 sayılı Kurul Kararında;önlisans veya üretim lisansı sahibi tüzel kişilerin süreli yükümlülükleri açısından10/03/2020 tarihinde veya sonrasında;
- Önlisans süreleri ile üretim lisansı kapsamında inşaat öncesi dönem ile inşaat dönemiya da Yönetmeliğin Geçici 15 inci maddesi kapsamındaki yükümlülük erteleme süreleri,
- Önlisans veya üretim lisansı tadil işleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
- Birleşme veya bölünme işlemleri kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
- Eskisinin devamı mahiyetinde üretim lisansı verilmesi kapsamında belirlenen yükümlülüklere ilişkin süreleri,
- Önlisans veya lisans başvuruları kapsamında gerekli bilgi ve belgelerin tamamlanması için verilen süreleri,
- Yönetmeliğin 18 inci maddesinin ikinci fıkrası kapsamında yapılması öngörülen başvurulara ilişkin süreleri sona eren veya sona erecek gerçek veya tüzel kişilere; söz konusu sürelerin sona erme tarihinden itibaren 3 (üç) ay süreyle uzamış olarak değerlendirilmesine karar verilmiştir. Bu hak, sahiplerine ülkemizde olağanüstü halin varlığına sebebiyet veren Korona virüs sebebi ile bir defaya mahsus olmak koşulu ile tanınmıştır.
Bu durum Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği kapsamında kurulması öngörülen üretim tesislerinden, bağlantı anlaşması süresinin 10/03/2020 günü veya sonrasında sona eren veya sona erecek olan gerçek veya tüzel kişiler içinde geçerli olmaktadır. Bu durumda ilgili kimselere bir defaya mahsus olmak koşulu ile sona erme tarihinden itibaren geçerli olmak üzere verilen sürenin 3 (üç) ay süre ile uzamış sayılmasına karar verilmiştir.
2020/5 sayılıCOVID-19 Salgınının Kamu İhale Sözleşmelerine Etkisi’nin düzenlendiği 02.04.2020 tarihliCumhurbaşkanlığı Genelgesi gereğince; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (istisnaları dahil)kapsamında gerçekleştirilen ihaleler sonucunda imzalanan sözleşmelerde, COVID-19 salgını nedeniyle sözleşme konusu işin yerine getirilmesinin geçici veya sürekli olarak, kısmen veya tamamen imkânsız hale geldiğine ilişkin başvurular, yükleniciler tarafından sözleşmenin tarafı olan idareye yapılabilecektir. İdarelerce yapılan değerlendirme sonucunda;
- Ortaya çıkan durumun yükleniciden kaynaklanan bir kusurdan ileri gelmemiş olması,
- Yüklenicinin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmesine engel nitelikte olması,
- Yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemesi şartlarının birlikte gerçekleştiğinin tespit edilmesi halinde sözleşmelere ilişkin olarak süre uzatımına veya sözleşmenin feshine karar verilebilecektir.
Covid-19 salgın hastalığı sebebi ile YEKDEM çerçevesinde yer alan lisanssız tesislerin zamanında tamamlanamaması sebebi ile YEKDEM mekanizmasından yararlanamama ihtimali bulunmaktadır. Gündem de yer alan Covid-19 yükleniciden tamamen bağımsız bir şekilde ifayı engel olmaktadır. Bu nedenle mücbir sebep niteliği taşımakta olup taraflara bir takım imkânlar sunulması gerekmektedir. Bu durum kısa süreliğine de olsa EPDK tarafından da onay görmüş; taraflara sürelerinin sona erdiği tarihten itibaren 3 aylık müddet tanınmıştır. Bu durumun yanı sıra Sayın Cumhurbaşkanlığınca yayınlanan 2020/5 sayılı genelge hükümlerince YEKDEM ihalelerine girmiş şirketlerin Covid-19 sebebi ile yaşanan olumsuz etkileri idareye bildirerek mücbir sebep kapsamında sözleşme süresinin uzatılmasına karar verilmesi istenilebileceği ifade edilmiştir.
Bu durumda mücbir sebep kavramı baz alınarak yapılan sözleşmelerin revize edilmesi, taraflara verilen sürelerin mevcut durum ve koşullara göre uzatılması gerekmektedir.
Aksi takdirde yapılan fesihler haksız ve hukuka aykırı nitelik taşıyacaktır.Mücbir sebebin kabulüyle söz konusu sözleşmenin feshi durumunda, özel hukuk kapsamında feshin sonuçlarına ilişkin kurallar uygulanabilecek, fesih tarihinde ifa edilmemiş bir edimin bedeli tahsil edilmiş ise, sebepsiz zenginleşme hükümleri kapsamında değerlendirilebilecektir.Bu durumda sözleşmeyi haksız yere fesheden taraftan tazminat talepleri de gündeme gelebilecektir. YEKDEM kapsamında olan tesis anlaşmaları kapsamında belirlenen en son tarih; mücbir sebep kavramı kapsamında yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’unda düzenlenen YEKDEM mekanizmasına göre Aralık 2020’de devreye girmesi gereken lisanssız tesisler için Covid-19 sürecinde mücbir sebep nedeniyle ortaya çıkan ve çıkabilecek olan gecikmeler göz önünde bulundurularak işletmeye girmiş veya girecek olan işletmelerin hak kaybı yaşamamaları maksadıyla çalışmalar yapılmalı; söz konusu tarihlerinin en az 6 ay ötelenerek güncellenmesi gerekmektedir.
