Enerji HukukuÇATI ÜSTÜ GES UYGULAMALARINDA HUKUKSAL SÜREÇ

Son yıllarda yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji üretimindeki oranı giderek artış göstermektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri bu kaynakların çevre dostu olmasının yanında ekonomik anlamda da büyük avantajlar sağlıyor olmasıdır. Son zamanlarda büyük ölçekli projelerin yanı sıra, küçük ölçekli, binaların ve sitelerin çatılarında sıklıkla kullanılmaya başlanan çatı üstü güneş enerjisi santralleri dikkat çekmektedir. Hal böyle olunca hem kanun koyucu tarafından konuyla ilgili çeşitli düzenlemeler gündeme getirilmekte hem de Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu “EPDK” tarafından da birçok yeni karar kamouyu ile paylaşılmaktadır.

EPDK tarafından hazırlanan “Elektrik Piyasasında Tüketim Tesisi İle Aynı Ölçüm Noktasından Bağlı ve Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisleri İçin Lisanssız Üretim Başvurularına ve İhtiyaç Fazlası Enerjinin Değerlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar”a ilişkin çalışmalar sonuçlandırılmış ve 18.01.2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Söz konusu mevzuatta 10 kW gücüne kadar (EPDK’nın yeni kararına göre bu oran apartman, site, cami, çiftlik, villa gibi ticari olmayan alanlarda 25 kW olarak revize edildi. ) çatı tipi ges kurmak isteyen tüketicilerin yapması gereken başvuruya ilişkin düzenlemeler ile birlikte santralin şebekeye nasıl bağlanacağı, dağıtım şirketinin geçici kabul, bağlantı anlaşması gibi işlemleri nasıl yapması gerektiği ve ihtiyaç fazlası enerjinin hangi şekillerde değerlendirileceği düzenlenmiştir.

Ardından 27 Mart 2018 tarihli Resmi Gazete’nin 2. Mükerrer sayısında yayınlanan torba yasa ile de konutların gerçek kişi sahipleri veya kiracıları tarafından konutların ve eklentilerinin çatı ve cephelerine kurulan ve azami gücü 10 kW olan (yeni oran 25 kW) güneş enerjisi üretim tesisleri ile gerçekleştirilen elektrik üretiminin fazlasının son kaynak şirketlerine satılmasında gelir vergisi muafiyeti getirilmiştir.

Son düzenlemeler ve kararlar ışığında çatı üstü ges uygulamalarının hukuksal sürecini genel hatlarıyla açıklamak isteriz.

• Piyasadaki gelişmeler dikkate alınarak 25 kW gücüne kadar (25 kW dâhil) olan cephe uygulamalı güneş enerjisi üretim tesislerine izin verilmektedir.
• Söz konusu mevzuat kapsamında kurulacak üretim tesislerinin, bu üretim tesisleri ile ilişkilendirilecek tüketim tesisiyle aynı noktada olması gerekmektedir.
• Kurulacak üretim tesisleri için ilgili şebeke işletmecisine başvuruda bulunulması gerekmektedir.
• İlgili şebeke işletmecisi, üretim tesisinin kurulacağı bölgeye bağlı olarak o bölgede görevli elektrik dağıtım şirketi veya dağıtım lisansı sahibi Organize Sanayi Bölgeleridir (OSB). OSB içerisinde kurulacak tesisler için eğer o OSB’nin OSB dağıtım lisansı yoksa o bölgede görevli elektrik dağıtım şirketine başvurulması gerekecektir.
• Bu noktada söz konusu ges’lerin çatı üstü uygulamalar olması nedeniyle çatının hukuki niteliğine değinmek gerekmektedir; Çatı, Kat Mülkiyeti Kanunu 4. maddesi c bendi uyarınca ortak alan olarak tanımlanmıştır. Kat Mülkiyet Kanunu 19. Madde’de; “Kat maliklerinden biri, bütün kat maliklerinin beşte dördünün yazılı rızası olmadıkça ana gayrimenkulün ortak yerlerinde inşaat, onarım ve tesisler, değişik renkte dış badana veya boya yaptıramaz.” hükmü öngörülmüştür.
• Binalarda veya sitelerde çatı hakkı ise; Kural olarak bütün kat maliklerinin yazılı onayı alınmış olmadıkça ortak yerlerde tesis ve değişiklik yapılamayacağı kabul edilmekte ise de hem bütün kat malikleri yönünden hesaplı bir enerji aracı hem de ülke ekonomisine önemli bir avantaj sağladığı sonucuna varılarak Yargıtay, uygulamada oybirliği şartını aramamaktadır yani çatı tipi ges kurdurmak için kat maliklerinin oy çokluğu yeterlidir.
• Çatılarda veya teraslarda kurulacak ges sisteminde aşağıdaki ana koşullar elzemdir ve ana koşullardan sadece birisinin bulunmaması sistemin kurulmasına engel teşkil edeceği gibi kurulmuş olanın da sökülüp kaldırılması gerekmektedir. Bu ana koşullar şunlardır:

1. Ges’in kaplayacağı alanın kat malikinin bağımsız bölümünün arsa payına isabet edecek alanı aşmaması,
2. Çatıda bu iş için ana yapıdaki bütün bağımsız bölümlere yetecek kadar tesis kurmaya elverişli alanın mevcut olması,
3. Bütün bağımsız bölümlerin bu sistemi kurması halinde ana yapının estetiğinin zarar görmemesi,
4. Bağımsız bölümlere zarar verilmemesi için teknik bütün önlemler alınmak suretiyle monte edilmesi,
5. Sistemin tekniğe uygun yapılmamış olması veya zarar verilmemesi için gerekli önlemlerin (su toplama havuzu tahliye borusu gibi) alınmış olması (bu eksikliklerin giderilmesi bakımından davalılara mahkemece süre verilebilir.)

Çatı Mevzuatındaki Usul ve esasların,  Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik (Yönetmelik)’ten ayrılan noktaları ve önemli hususlar:

• Üretim tesisinin kurulu gücü azami 25 kW olup ilişkilendirilen tüketim tesisi bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü (tüketim gücü) ile sınırlandırılmıştır. Yani, üretim yerinin gücü, başvuru ile ilişkilendirilecek tüketim merkezinin bağlantı anlaşmasındaki gücünden fazla olmamalıdır. Diğer aboneliklerde (endüstriyel çatılarda) 5MW’a kadar çatı üzeri güneş enerjisi sistemi için izin verilmektedir.
• Başvurular ilgili şebeke işletmecisi tarafından trafo gücü (ilgili şebeke işletmecisine ait trafolarda trafo gücünün %50’sine kadar) ve gerekli olması halinde tüketim güçlerine göre değerlendirilecektir.
• Tüketim gücü 3 kW’a kadar (3 kW dâhil) olan üretim tesisleri için doğrudan bağlantı görüşü oluşturulacaktır.
• Eksik evrak tamamlama süreci öngörülmemiştir dolayısıyla sadece eksiksiz ve usule uygun yapılan başvurular değerlendirmeye alınacaktır.
• Bağlantı anlaşmasına çağrı mektubu sonrası proje onay işlemleri için ilgili kişiye 90 (Doksan) gün süre tanınmıştır. İlgili kişinin şebeke işletmecisine süresi içerisinde başvuruda bulunması durumunda, söz konusu süreye ek 90 (Doksan) gün süre verilebilecektir.
• Başvuru aşamasından itibaren tüm süreç ilgili şebeke işletmecisinin internet sayfasından takip edilebilecektir.
• Proje onay işlemleri sonrasında 15 (On Beş) gün içerisinde Bağlantı Anlaşması’nın imzalanması ve Bağlantı Anlaşması’nı izleyen bir yıl içerisinde de üretim tesisisin kurularak işletmeye geçmesi gerekecektir.
• Geçici kabul işlemlerinin tamamlanması sonrasında çift yönlü ölçüm yapan sayaçlar marifetiyle Yönetmelik’in 17’nci maddesi uyarınca üretim ve tüketim değerleri saatlik olarak mahsuplaştırılacak ve her bir saat için üretim veya tüketim fazlası tespit edilecektir.
• Her ay sonunda üretimin fazla olduğu saatler için (her bir gün için üretimin fazla olduğu saatlerin toplamı için o günkü dolar kuru üzerinden hesaplama yapılarak) gelir elde edilecekken, tüketimin fazla olduğu saatler için üretim miktarları düşülerek mevcut tüketim sözleşmesi üzerinden elektrik tüketim faturaları ödenecektir.
• Diğer lisanssız elektrik üretim tesislerinden farklı olarak, tüketicinin değişmesi halinde (tüketim tesisinin el değiştirmesi) geçici kabul şartı aranmaksızın üretim tesisi yeni tüketiciye devredilebilecektir. Ancak devir işleminin gerçekleştirilebilmesi için yeni tüketicinin 30 (Otuz) gün içerisinde başvuruda bulunması gerekecektir.
• Geçici kabulü tamamlanarak işletmeye geçen üretim tesislerinde tüketicinin değişmesi halinde ise yeni tüketici tarafından tüketim aboneliği ile ilgili sözleşmelerin yapılması (perakende satış sözleşmesi ya da serbest tüketiciler için ikili anlaşma) ve ilgili şebeke işletmecisine başvurulması durumunda 2 (İki) gün içerisinde sistem kullanım anlaşması imzalanarak ihtiyaç fazlası enerjinin kullanılmasına ilişkin işlemler başlatılacaktır.
• 12 Mayıs 2019’da yayınlanan Lisanssız Elektrik Yönetmeliğinin güncel versiyonunda aylık mahsuplaşmaya geçildi.  Önceki sistemde (arazi tipi lisanssız GES’lerde) saatlik mahsuplaşma vardı, üretilen saat itibarıyla üretim-tüketim dengesi dikkate alınıyordu,  EPDK’nın son kararına göre aylık mahsuplaşmaya geçildi. Yani aynı ay içinde gündüz üretileni gece de tüketme imkânı sağlanacak.
• Geçici kabul alan ve İşletmeye giren tesislerde bir ay içinde sistem kullanım anlaşması imzalanması gerekmektedir.
• Şebekeye verilecek enerji ile şebekeden çekilen enerji, her ayın 6. günü yapılacak hesaplamalarla aylık mahsuplaşmaya tabi olacak ve üretim tesisi fiili olarak üretim faaliyetine geçmeden önce ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi şebekeye verilemeyecek.
• Mahsuplaşma, dağıtım şirketi tarafından sağlanan çift yönlü sayaç ile sağlanır.
• Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olarak gerçek veya tüzel kişiler tarafından kurulan ve işletilen üretim tesislerinde aylık mahsuplaşma sonucunda her fatura döneminde şebekeye verilen ihtiyaç fazlası elektrik enerjisi görevli tedarik şirketi tarafından, 10 yıl süreyle satın alınacak.

Bunlara ek olarak 19 Mayıs 2022 tarihli Resmi Gazete’de Enerji Performansı Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayımlandı. Yönetmelik değişikliğiyle normal binalara göre enerji verimliliği daha fazla olan ve kullandığı enerjinin belirli bir kısmını yenilenebilir enerji kaynaklarından temin eden “neredeyse sıfır enerjili binalar” konseptine geçiş, aşamalı olarak zorunlu hale getirilecek. Buna göre 1 Ocak 2023’ten itibaren, bir parseldeki toplam inşaat alanı 5 bin metrekareden büyük olan tüm binalarda enerjilerinin en az %5’ini yenilenebilir enerjiden karşılama şartı getirildi. Bu oran 2025 yılında 2 bin metrekare için %10 olacak. Dolayısıyla yapılan bu değişiklerin de etkisiyle çatı tipi güneş enerjisi santralleri kurulumları ülke genelinde artış gösterecektir.

Sonuç

Çatı tipi güneş enerjisi santralleri ülkemizde gittikçe yaygınlaşan bir kullanıma doğru ilerlerken bu konularda daha sonra da düzenlemeler ve değişiklikler yapılmaya devam edeceğini öngörüyoruz. Dolayısıyla çatı üstü ges kurdurmak isteyen tüketicilerin idare ve dağıtım şirketleri ile olan işlemlerinde çeşitli aksiliklerle karşılaşmamaları adına, yapılması gereken işlemlerin bu konuda uzman hukukçular tarafından takip edilmesi önem arz etmektedir.