Çalışma sürelerini dolduran ve primlerini ödeyerek işe başladıkları dönemdeki kanun uyarınca emekliliği hak eden; ancak 4447 sayılı kanun kapsamında emeklilik işlemleri gerçekleşmeyen; kamuoyunda Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) olarak bilinenler hakkındaki düzenleme 01.03.2023 tarihli ve 7438 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 03.03.2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
⦁ EYT NEDİR NASIL ORTAYA ÇIKMIŞTIR?
4447 sayılı kanunun yürürlük tarihine kadar sosyal güvenlik sistemimizde sigortalıların emekli olabilmesi için yaş şartı aranmayan bir seçenek olarak; kadınlarda 20 erkeklerde ise 25 yıllık sigortalılık süresi ile 5000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primlerinin ödenmesi, emekli olarak yaşlılık aylığı almak için yeterli görülmekteydi. 4447 sayılı Kanun düzenlemesiyle de emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60 olarak belirlenmiş ve kanunun yürürlük tarihinden itibaren geriye doğru gidildikçe yeni kanundaki emeklilik yaşından daha erken emekliliğe imkân veren kademeli bir geçiş öngörülmüştü. Bu kapsamda 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı olup 4447 sayılı kanunla emeklilik yaşları için kademeli geçiş öngörülen, sigortalılık gün sayısı ile prim gün sayısını karşıladığı halde yaş şartını karşılamadığı için emekli olamayanlar kamuoyunda EYT olarak bilinen “Emeklilikte Yaşa Takılanlar” grubunu ifade etmektedir. Emeklilikte Yaşa Takılanlar grubu, söz konusu kanun kapsamında değişen durumun kendilerine uygulanmamasını sigortalı çalışmaya başladıkları tarihte geçerli olmayan 4447 sayılı kanun öncesindeki emeklilik koşullarının yaş şartı ve geçiş hükümleri aranmadan kendilerine uygulanmasını talep etmekteydi.
⦁ KANUNUN KAPSAMI
Emeklilikte Yaşa Takılanlarla ilgili yeni düzenlemeler Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik yapılmasına Dair Kanun’un 3 Mart 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanması ile yürürlüğe girmiştir.
Yayımlanan yasayla Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na eklenen geçici maddeyle, yasanın yürürlük tarihinden sonra talepte bulunanlardan yaşlılık ve emeklilik aylığı bağlanacak olanlar, yaş sınırı dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık ve emeklilik aylığından yararlanabilecektir. Bu durumda prim gün sayısını ve çalışma süresini dolduranlar yaş sınırı olmadan Emekli Sandığı, SSK, BAĞKUR ayrımı da yapılmaksızın emeklilik hakkı elde edebilecektir. Yeni düzenlemeyle, 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigorta girişi yapılmış olan kişilerden kademeli olarak 5000 ile 5975 arasında değişen prim gün sayısını tamamlayan kadınlarda 20 yıl erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık süresini doldurmuş olanlar yaş şartı aranmaksızın emeklilik için başvuruda bulunabilecektir.
⦁ NASIL BAŞVURU YAPILIR?
Kanunda sayılan şartları taşıyan vatandaşlar e-devlet üzerinden emeklilik başvurularını yapabileceklerdir. Sisteme giriş yapıldığında öncelikle “Gelir aylık ödenek talep belgesi verilmesi” sekmesine giriş yapılarak “yaşlılık aylığı” kısmının seçilmesi, bu seçenekten sonra gelen ekran üzerinde “yeni başvuru” ifadesi üzerine tıklayarak “yaşlılık aylığı” ‘nın seçilmesi gerekmektedir. Son aşamada ödeme talep kapsamına göre SSK kapsamında ödeme talep ediliyorsa, 4/A-SSK, BAĞKUR kapsamında ödeme talep ediliyorsa 4/B-BAĞKUR seçilerek “Başvur” seçeneğine tıklanarak başvuru gerçekleştirilecektir. Kanun kapsamına girenlere geçmişe yönelik herhangi bir ödeme yapılmayacaktır ve bu kişiler geriye dönük olarak hak iddia edemeyeceklerdir.
Düzenleme kapsamında yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarını yerine getiren sigortalılara aylık bağlanabilmesi için işverenleri tarafından işten ayrılış bildirgelerinin verilmesi gerekmektedir. Bu bildirgenin Sosyal Güvenlik Kurumuna “Gelir/Aylık/Ödenek Talep Belgesi” ile birlikte sunularak başvurulması yeterlidir. İşverenler tarafından işten ayrılış bildirgesi verilmeden önce çalışan kişinin “Emekli Olur” yazısının temin edilmesi için bağlı bulunulan Sosyal Güvenlik Kurumuna yönlendirilmesine gerek yoktur. Söz konusu yazı e-Devlet sistemi üzerinden sırasıyla giriş yapılacak olan; “SGK Tescil ve Hizmet Dökümü”, “Sosyal Güvenlik Kayıt Belgesi” ve “Çalışma Hayatım” başlıkları altından temin edilebilir. Ayrıca www.sgk.gov.tr internet adresindeki “Ne Zaman Emekli Olurum” sekmesi incelenerek sigortalı kişinin emekli aylığı almaya hak kazanabilmesi için yerine getirmesi gereken şartlar, bu şartları sağlayıp sağlamadıkları ve hangi tarihte şartları sağlar duruma geçecekleriyle birlikte sigortalı kişilerin tescil ve hizmet bilgilerine ulaşılabilir. Ancak sigortalı çalışanın çalışma süresinin tespiti konusunda tereddüt varsa bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurarak “emekli olur” yazısı temin etmesine gerek duyulabilir. Aksi durumlar için e-devlet sisteminden alınan bilgi ve belgelerle yapılacak başvuru neticesinde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından aylık bağlanma işlemleri yapılacaktır.
Son olarak çalışan kişinin EYT Yasasına uygun şekilde emeklilik başvurusu yapması için öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan kıdem tazminatına esas olacak bir hizmet dökümü yazısı almalı ve yaşlılık aylığı almak için Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvuru yaptığına dair yazı ile birlikte işverenine istifa dilekçesi sunması gerekmektedir.
⦁ İŞVERENLER NE YAPMALI?
İşverenler, EYT kapsamında emekliliğe başvuran kişiye ait işten ayrılış bildirgesini, iş sözleşmesinin sona erme tarihini takip eden en geç on gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmelidir. İşverenler, EYT kapsamındaki çalışanların işten çıkartma işlemlerinde normal emeklilikte izledikleri ile aynı yolu takip edecek; işten çıkartma esnasında 08 numaralı “Emeklilik(yaşlılık) veya toptan ödeme nedeniyle” işten çıkarma kodu ile sisteme kaydedecektir.
İşveren EYT kanunu kapsamında emekli olan çalışanına diğer emekli olan çalışanlara yaptığı gibi hak ettiği kıdem tazminatını ödeyecektir. Emeklilikte yaşa takılanların kıdem tazminatına ilişkin olarak işverenlere devlet tarafından çeşitli destekler verileceği de SGK tarafından yapılan duyurularda açıklanmıştır.
EYT kapsamını düzenlemek üzere yayınlanan kanunda işverenlerin işçilik alacak ve tazminatlarına ilişkin ödemesi gerekenler hali hazırdaki İş Kanunu ve diğer ilgili mevzuatta da düzenlendiği gibidir. Bunlar: kıdem tazminatı, ödenmemiş maaş, sözleşmesel olarak işçiye ödenmesi gereken prim, ikramiye, komisyon gibi ödemelerden tahakkuk edenler, yıllık izin ücreti, fazla süreli veya fazla çalışma ücretleri, UBGT dönemlerinde yapılan çalışmalar için ödenmesi gereken ücrettir.
Çalışana ödenmesi gereken ücretlerin iş sözleşmesi sona erdiğinde tam olarak ödenmesi gerekmektedir. Kural olarak emeklilik tarihi itibariyle çalışana tüm alacakları emeklilik tarihinde ödenmiş olmaktadır. Ancak işveren ve çalışan kendi aralarında bu işçilik alacakları için ayrıca taksit gibi ya da daha farklı bir ödeme yöntemi gibi bir anlaşma yapabilir.
İşverenler EYT ile emekli olan çalışanlarını yeniden işe almak zorunda değildir, normal yolla emeklilikte de olduğu gibi, EYT ile emekli olan çalışanı yeniden karşılıklı anlaşma imzalayarak işe alabilirler.
EYT kapsamında işten ayrılarak emekli olan çalışanın aynı yerde yeniden çalışmaya başlaması için belli bir sürenin geçmesine gerek yoktur. EYT ile emekli olan çalışan aynı veya farklı bir yerde yeniden çalışmaya emekliliğinin ertesi günü başlayabilir. EYT’li bir çalışanı bulunan işverenler (çalışanın önceki işyeri olsun ya da olmasın) Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP)’ne hak kazanacaklardır. Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) ise belirli yaş, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartını yerine getirip emeklilik ve yaşlılık aylığı bağlanan sigortalıların yaşlılık aylığı kesilmeden sigortalı olarak çalışmaları halinde işverenlerinden alınan primdir.
Ayrıca EYT kapsamında emekli olanlar, işten ayrılış tarihlerini izleyen 30 gün içinde aynı iş yerinde SGDP’ye tabi olarak çalışmaya başladıkları takdirde işverenler yüzde 5 oranında sosyal güvenlik destek primi indirimi hakkından yararlanabilecektir. Sigortalıların sosyal güvenlik destek primi uygulamasına tabi olup olmadıkları ve uygulamada hangi kanun hükümlerinin ve maddesinin geçerli olacağı ilk defa sigortalı olunan tarihe göre değişiklik göstermektedir ancak EYT kapsamında emekli olan kişilerin işverenlerinin bu indirimden faydalanabileceği SGK tarafından duyurulmuştur. Ancak bu indirimden faydalanmak için yukarda da belirtildiği gibi çalışanın EYT kapsamındaki emeklilik tarihinden itibaren 30 gün içerisinde aynı iş yerinde çalışmaya başlamış olması şartı vardır. EYT düzenlemesi ile emekli olan çalışanın emekli olduğu son işyerinden farklı bir işyerinde çalışmaya devam etmesi durumunda bu yüzde beş oranındaki teşvik indiriminden yeni işveren faydalanamayacaktır.
