- Giriş
Bilindiği üzere enerji maliyetleri özellikle sanayide büyük bir girdi olarak maliyet cetvellerine yazılmakta, bu nedenle büyük sanayi kuruluşları ve endüstriyel alanlar enerji maliyetlerini azaltma yolunda çaba sarfetmektedir. Bunun en önemli yolu kullanılan enerjide tasarruf sağlayıcı yol ve yöntemleri bulup uygulanmaktan ve buna yönelik yatırımlar yapmaktan geçmektedir.
Bu noktada; Enerji Verimliliği sektöründe ülkemizde önemini ve uygulanmasını gün geçtikçe artıran; yüklenici ve yatırımcı arasında yapılan Enerji Performans Sözleşmeleri (EPS)’dir. En büyük tesislerden en küçük tesislere; öngörülebilirlik kavramı, garanti-bakım-onarım hizmetleri, işin profesyonel takibi ve birçok hizmetin bir arada verilmesi yatırımcılar açısından önemli teşvik niteliğindedir. Maliyet açısından yadsınamayacak rakamların yapıldığı bu sektörde özellikle garanti edilebilirlik ve öngörülebilirlik kavramları yatırımcılar açısından hayati önem taşımaktadır.
Enerji Performans Sözleşmeleri Nedir?
Enerji Performans Sözleşmeleri iki veya daha fazla taraf arasında, enerji maliyetlerinde azalma veya belirtilen bir süre içinde yatırımın geri ödemesi gibi belirli sonuçların elde edilmesine dayanan bir sözleşme türü olarak tanımlanabilir. Bu sözleşme de temel gaye; enerji maliyetlerini minimum düzeye indirerek enerji verimliliğinin sağlanmasıdır. Enerji hizmet şirketleri imzalanan bu sözleşmeler ile; tesislerde ve binalarda gerekli bakım ve onarımları sağlayarak işletmenin performansını, konfor şartlarını ve enerji kullanımı iyileştirmeyi hedeflenmektedir.
Enerji Performans Sözleşmelerin oluşumlarında enerji hizmeti veren şirketler önemli bir yere sahiptir. Bu şirketlerin başında ESCO’lar gelmektedir. ESCO’lar mevcut tesislerde veya binalarda enerji hizmetleri sunan veya enerji performansını iyileştirmeye yönelik diğer eylemleri gerçekleştiren ve bunu yaparken, belirli bir finansal risk seviyesini kabul eden gerçek veya tüzel kişiler olarak tanımlanabilir. Kullanıcı tesisinde enerji yönetimi ve/veya Enerji Verimliliğinin arttırılmasını sağlayan her türlü yatırım ESCO çerçevesinde değerlendirilebilmektedir. Enerji Performans Sözleşmelerinin uygulayıcıları olan ESCO’ ların performans garantisi verebilmek için finansal risk alması temel kriterdir. Enerji hizmeti veren şirketlere hizmet karşılığı yapılacak olan ödemelerin tamamı ya da bir kısmı; tesis ve binalarda yapılacak olan iyileştirmelere ve üzerine anlaşılan performans kriterlerinin sağlanmasına bağlıdır.
Enerji Performans Sözleşmelerinin Yapısı ve Enerji Performans Sözleşme Türleri
Enerji Performans Taahhütleri maliyetlerin azaltıldığı, enerji verimliliğinin maksimum düzeye çıkarıldığı yaratıcı bir finansman biçimidir. Enerji Performans Sözleşmelerinin temelini Mühendislik, Tedarik ve Kurulum kavramları oluşturmaktadır. Bir EPS düzenlemesinde; enerji hizmet veren şirketler (EVD, ESCO) maliyet ve enerji tasarruflarında bulunarak enerji verimliliğinin arttırılmasını sağlar. Bu tür yatırımlarda ödeme döngüsü maliyet tasarrufları veya üretilen enerjiden elde edilen gelir akışı ile sağlanmaktadır.
Enerji Performans Sözleşmelerinde proje yüklenicileri; tesis ve binalarda enerji verimliliğinin nerede ve nasıl iyileştirileceği konularında önerilerde bulunmaktadır. Proje yüklenicilerinden ESCO şirketleri teknik bilgi ve tecrübesini işletmelere taşıyarak, enerji verimliliği, su verimliliği, işletme verimliliği, yenilenebilir enerji kullanımı veya enerji üretimi projeleri için geniş kapsamlı çözümler tasarlar. Anahtar teslimi proje sorumluluğu alarak, saha etüdü, detaylı dizayn, mühendislik, uygulama, devreye alma ve ölçüm değerlendirme hizmetleri sağlamaktadır. Verimlilik odaklı çalışan bu şirketler uzun dönem proje risklerini hesap ederek, performans anlaşması ile müşterisinin yatırımını finanse etmek suretiyle enerji kazançlarını garanti eder.
ESCO’ lar yatırımcılara dolaylı yollardan kazanç garantisi sağlamaktadır. Bu kazanç garantisi ekipman veya projenin performans garantisidir. ESCO’lar, proje ekipmanları açısından performans ile ilgili tüm riskleri üstlenmektedirler.
Proje oluşumlarında ESCO’ların bir diğer aksiyonu mali kaynak sağlıyor olmasıdır. ESCO’lar tesis ve bina iyileştirmelerinde yatırımcılardan herhangi bir mali talepte bulunmamaktadır. ESCO’ ların yapmış olduğu maliyetlerin geri ödemeleri -imza edilen Enerji Performans Sözleşmesi türüne göre-enerji üretimleri ve tasarrufları ile sağlanır. Sağlanan enerji tasarrufu ile sözleşme süresi doğru orantılı olup; tasarruf ne kadar büyük olursa, sözleşme süresi de o kadar kısa olmaktadır.
Enerji Performans Sözleşmesi Türleri; Garantili, Paylaşımlı, Yatırımsız olarak sıralanabilecektir.
- Garantili Performans Sözleşmeleri; Hizmet alınan şirket belirli bir seviyede enerji tasarrufu elde edileceğini garanti eder ve böylece müşteriyi performans riskine karşı korumuş olur. Müşteri tasarruf edilen miktarın tamamını alır ve şirkete hizmet bedelini yıllara sâri olarak ödeme yapar. Garanti edilen tasarrufun gerçekleşmemesi durumunda şirket müşteriye ödeme yapar.
- Paylaşımlı Enerji Performans Sözleşmeleri Modelinde; Maliyetteki tasarruflar müşteri ve şirket arasında önceden belirlenen bir süre boyunca yine önceden belirlenen bir oran çerçevesinde paylaşılır. Garanti edilen tasarrufun gerçekleşmemesi durumunda şirket müşteriye ödeme yapar. Tasarruf aşıldığında ise aşılan tutar paylaşılır.
- Yatırımsız Enerji Performans Sözleşmelerinde ise; Kontrat süresi boyunca tasarruflar ESCO’ya; sözleşme bitimi ile elde edilen tasarruflar yatırımcıya ait olmaktadır. Projeden herhangi bir tasarruf sağlanamaması halinde kayıp bedellerini ESCO yüklenmektedir.
- Enerji Performans Sözleşmesi ve Uygulayıcılarının Ülkemizdeki Yeri ve Mevzuat Uygulamaları
Ülkemizde enerji verimliliği sağlamayı taahhüt eden firmalar yönetmelik hükümlerinde Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri olarak anılmaktadır. Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketleri, ESCO’ lar ile aynı mantaliteye sahip olmasına rağmen sağladıkları hizmetler açısından farklılıklar arz etmektedir. Bu açıdan ESCO ve EVD şirketlerinin sağladıkları hizmetlerin kıyası faydalı olacaktır.
Enerji Verimliliği Danışmanlık şirketleri ESCO’lar kadar kapsamlı hizmet çalışmaları yapmamaktadır. EVD şirketlerinin faaliyetleri ESCO’ya nazaran yüzeysel nitelik taşımaktadır. EVD’ler enerji denetimleri, enerji yönetim danışmanlığı, enerji verimliliği iyileştirme projesi danışmanlığı ve enerji yöneticisi eğitim hizmetlerini sunmaktadır. Devlet tarafından ruhsatlandırılan EVD’lerin büyük çoğunluğu; EPC bazlı projeleri geliştirmek, tasarlamak, inşa etmek ve fonlamak suretiyle ESCO’ların sunmuş olduğu hizmetleri karşılayabilecek uzmanlığa ve finansmana sahip değillerdir.
EVD’ler müşterilerine sadece denetim ve danışmanlık hizmeti açısından yeterlilik sağlamaktadır. EVD’leri ESCO’lardan ayıran en temel farklılık; ESCO’ların müşterilerine finansal açıdan sağladığı hizmetlerdir. EVD’ler finansal açıdan herhangi bir yükümlülüğe girmemektedir. Bu farklılıklar devlet sübvansiyonları ve tecrübeler ile zamanla giderilebilir mahiyettedir. Ülkemizde -her ne kadar devlet destekli ESCO’lar bulunmasa da- yabancı yatırımcılar ya da çok uluslu enerji şirketlerinin yerel distribütörleri tarafından kurulmuş ESCO’ya benzer yapılanmalar sınırlı sayıda yer almaktadır.
Ülkemizde 2007 yılı itibariyle yürürlüğe giren 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu ile enerjide verimlilik kavramları gündeme gelmiştir. 5627 sayılı kanun ile “Enerjinin etkin kullanılması, israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması” amaçlanmış olup günümüze dek mevzuat güncellemeleri yapılmıştır.
Mevzuat güncellemelerini 27 Ekim 2011 tarihinde resmî gazetede yayınlanan ‘Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik’ hükümleri takip etmiştir. Bu yönetmelik; Enerji verimliliğine yönelik hizmetler ile çalışmaların yönlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasında üniversitelerin, meslek odalarının ve enerji verimliliği danışmanlık şirketlerinin yetkilendirilmesine, enerji yönetimi uygulamalarına, enerji yöneticileri ile enerji yönetim birimlerinin görev ve sorumluluklarına, enerji verimliliği ile ilgili eğitim ve sertifikalandırma faaliyetlerine, etüt ve projelere, projelerin desteklenmesine ve gönüllü anlaşma uygulamalarına, talep tarafı yönetimine, elektrik enerjisi üretiminde, iletiminde, dağıtımında ve tüketiminde enerji verimliliğinin artırılmasına, termik santrallerin atık ısılarından yararlanılmasına, açık alan aydınlatmalarına, biyoyakıt ve hidrojen gibi alternatif yakıt kullanımının özendirilmesine ve idari yaptırımlara ilişkin usul ve esasları kapsamaktadır.
16 Ağustos 2019 tarihinde yayınlanan Genelge de kamu binalarının 2023 yılı sonuna kadar asgari %15 enerji tasarrufunu hedeflendiği bildirilmiştir. Bu genelge sonrasında yayınlanan 25 Ocak 2020 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile; Kamu binalarında yapılacak olan etütlerin bakanlık tarafından EVD şirketlerine yaptırılabileceği düzenlenmiştir. 21/08/2020 tarihinde yayınlanan karar ile kamu kurum ve kuruluşlarının enerji tüketimleri veya enerji giderlerini düşürmek üzere yapılacak enerji performans sözleşmelerine ilişkin usul ve esaslarını belirlemiştir. Yayınlanan karar ile yapılacak olan ihalelerde asgari %20 enerji tasarrufu garantisi istemektedir.
15 Nisan 2021 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğin yayınlanması ile genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının enerji tüketimlerini veya enerji giderlerini düşürmek üzere akdedecekleri enerji performans sözleşmeleri kapsamında yer alan hususlara ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenleme ile yükleniciler üzerinde birçok sorumluluk eklenmiş, yükleniciye yapılacak olan ödemelerde bu tebliğ ile taahhüt edilen tasarruf garantisinde en az %70’ini sağlaması zorunluluğuna yer vermiştir.
Yukarıda sözü edilen düzenlemeler ve izah edildiği üzere taraflar arasında imza edilen Enerji Performans Sözleşmeleri ile enerji hizmeti veren şirketler birden çok alanda yükümlülük sahibi haline gelmektedir. Özellikle ESCO’ların tesir ettiği alanların birden fazla oluşu, yatırım maliyetleri, verimlilik esasları dikkate alınarak sözleşme hükümlerinin her bir maddesi kendi içerisinde tek tek değerlendirilmesi gerekmektedir.
Kendi içinde pek çok hukuki, teknik ve finansal konuya temas eden ve multidisipliner bir alan olan Enerji Performans Sözleşmeleri, hukuki açıdan çok titizlikle hazırlanması gereken sözleşmelerdir.
Diğer taraftan ülkemizin enerjide yüksek oranda dışa bağımlı olması ve tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de karbonsuzlaştırma çalışmalarının hız kazanması sebebiyle, Enerji Performans Sözleşmelerinin uygulama alanının genişlemesi çok büyük önem arzetmektedir.
ESCO Gelişim Yol Haritası,2017
