BU GETİRİLERİN DÜNYA VE TÜRKİYE TİCARETİNE ETKİLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME YAZISI
- AVRUPA YEŞİL MUTABAKATI
Avrupa Birliği’nin çevre politikası, kirliliği azaltmayı ve ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Avrupa Birliği’ni kuran ve 1993 yılında yürürlüğe giren Maastricht Anlaşması ile çevre alanına “politika” statüsü verilmiştir. Bu doğrultuda da doğal kaynakların çevreye zarar vermeyecek biçimde kullanılmasını temin ederek sürdürülebilir kalkınmayı sağlamayı ve ekolojik dengeyi korumanın diğer sektörel politikalarla entegrasyonunu güvence altına almayı hedeflemektedir.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (“UNFCCC”) kapsamında 12 Aralık 2015 tarihinde kabul edilen Paris Anlaşması, 4 Kasım 2016 tarihinde AB’nde yürürlüğe girmiştir. İklim ve çevreyle ilgili diğer zorluklarla mücadele etmek ve Paris Anlaşması’nın hedeflerine ulaşmak için AB, 11 Aralık 2019 tarihinde Avrupa Yeşil Anlaşması’nı açıklamıştır. AB bu metinle, Birliği, sera gazlarının net emisyonlarının olmadığı, kaynak açısından verimli ve rekabetçi bir ekonomiye sahip müreffeh bir topluma dönüştürmeyi amaçlamakta ve kademeli olarak aşağıda maddeler halinde yazılı belli başlı hususlarda yol ilerlemek istemektedir.
- AB’nin 2030 ve 2050 İçin İklim Hedefini Artırmak
- Temiz, Uygun Fiyatlı ve Güvenli Enerji Tedariği
- Temiz ve Döngüsel Bir Ekonomi İçin Endüstriyi Harekete Geçirmek
- Enerji ve Kaynak Açısından Verimli Bir Şekilde İnşa Etmek ve Yenilemek
- Sürdürülebilir ve Akıllı Mobiliteye Geçişi Hızlandırmak
- Adil, Sağlıklı ve Çevre Dostu Bir Gıda Sistemi Tasarlamak
- Ekosistemlerin Ve Biyolojik Çeşitliliğin Korunması Ve Onarılması
- Toksik Olmayan Bir Çevre İçin Sıfır Kirlilik Tutkusu
Mutabakatın ortaya koyduğu belki de en önemli ve makalemizde detaylı olarak inceleyeceğimiz husus AB’nin 2050 yılında iklim-nötr ilk kıta olma hedefi ve bu amaçla yayımladığı temel strateji belgeleri ve mevzuat hükümleridir. 30 Haziran 2021’de, 2050 net sıfır sera gazı emisyonu hedefini bağlayıcı hale getiren Avrupa İklim Yasası kabul edilmiştir. Akabinde, AB’nin iklim, enerji, arazi kullanımı, ulaşım ve vergilendirme politikalarının 2030 yılına kadar 1990’daki seviyesine kıyasla %55 emisyon azaltımı sağlanacak şekilde gözden geçirilmesi için “Fit for 55 (55’e Uyum)” mevzuat değişikliği paketi Avrupa Komisyonu’nca 14 Temmuz 2021’de yayımlanmıştır. AB, 22 Haziran 2022’de açıkladığı Avrupa Parlamentosu (AP) karbon mevzuatı paketiyle, Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (“AB ETS”), Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (“SKDM”) (Carbon Border Adjustment Mechanism-CBAM) ve Sosyal İklim Fonu ile ilgili bir dizi yeni düzenleme düzenlemektedir.
Paketin uluslararası ticareti etkileyecek en önemli unsurlarından birisi, dünyada ilk kez uygulamaya konulacak olan Sınırda Karbon Düzenlemesidir.
- 10 MAYIS 2023 TARİHLİ AVRUPA PARLAMENTOSU VE KONSEY TÜZÜĞÜ
Avrupa Parlamentosu ve Konseyin Tüzüğü, Avrupa Birliği’nin İşleyişine İlişkin Antlaşma’yı ve özellikle onun 192(1) Maddesini dikkate alınarak 10 Mayıs 2023’te Strazburg’da yapılmış ve 16 Mayıs 2023 tarihinde L 130/52 sayılı Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır. Ancak, Tüzüğün “Yürürlüğe Girme” başlıklı 36. maddesinde, 1 Ekim 2023 tarihinden itibaren geçerli olacağı bildirilmiştir. Bununla beraber, Tüzüğün sırasıyla 5,10,14,16 ve 17. Maddeleri 31 Aralık 2024 tarihinden itibaren geçerli olacak olup, Madde 2(2); Madde 4,6,9,15, 19; Madde 20(1),(3),(4),(5); Madde 21, 27 ve 31, 1 Ocak 2026’dan itibaren geçerli olacaktır.
- Uygulama Takvimi
SKDM Tüzüğü 1 Ekim 2023 tarihinde raporlama yükümlülüğü ile sınırlı olarak uygulamaya girecektir. Bu hale göre, 1 Ekim 2023 ve 31 Aralık 2025 tarihleri arasında, mali yükümlülük doğmayacak bir geçiş dönemi söz konusu olacaktır.
Geçiş dönemi, uygulama esaslarının oturtulması, veri toplanması ve aksayan hususların tespit edilmesi gibi amaçlarla yürütülecektir. Bu çerçevede gereken iyileştirmeler ve ikincil mevzuat düzenlemelerinin hazırlanması planlanmaktadır.
Buna göre, 2025 sonuna kadar olan geçiş döneminde, ithal edilen ürünlere gömülü emisyonlar için herhangi bir ücretlendirme yapılmayacak; mali yükümlülüklerin devreye girdiği asıl uygulama dönemi 1 Ocak 2026 itibariyle başlayacaktır.
- Tüzüğün Kapsamı
Tüzük, karbon kaçağı riskini önlemek amacıyla, Tüzüğün Ek I’de listelenen malların, Birliğin gümrük bölgesine ithalatında içerdiği sera gazı emisyonlarını ele almak üzere bir karbon sınır ayarlama mekanizması oluşturur. AB ETS tahsisatlarının söz konusu Direktifin 10a Maddesi uyarınca ücretsiz tahsis edilme kapsamını yansıtarak, karbon kaçağı riskini önlemek amacıyla 2003/87/EC sayılı Direktif kapsamında oluşturulan mekanizmaların yerine geçecek şekilde hazırlanmıştır.
Bu Tüzük, I. Ekte listelenen üçüncü ülke menşeli mallara, söz konusu mallar veya (AB) 952/2013 sayılı Tüzük’ün 256. maddesinde atıfta bulunulan dâhilde işleme usulü ile söz konusu mallardan elde edilen işlenmiş ürünler Birlik’in gümrük bölgesine ithal edildiğinde, uygulanacaktır.
- Ürün ve Sera Gazı Kapsamı
SKDM; alüminyum, demir-çelik, elektrik, çimento, gübre ve hidrojen sektörlerini kapsamakta ve SKDM’ye tabi ürünler ve ilgili ürünlerle ilişkili sera gazları mevzuat metninin “Ek I” başlıklı ekinde listelenmiştir. Ancak, (AB) 2015/2446 sayılı Yetki Devrine Dayanan Komisyon Tüzüğü uyarınca askeri faaliyetler kapsamında taşınacak veya kullanılacak mallarda bu Tüzük uygulanmayacaktır.
- SKDM Kapsamına Girecek Ülkeler
AB üyesi olmayan tüm ülkelerden yapılan ithalat SKDM kapsamına girecektir. Bununla birlikte, düzenlemenin “Ek” başlıklı ekinde yer alan İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre ülkeleri ve Büsingen, Heligoland, Livigno, Ceuta ve Melilla bölgeleri kapsam dışında tutulmaktadır.
SKDM, elektrik piyasalarını AB ile entegre etmek isteyen ülkelerde üretilen ve bu ülkelerden ithal edilen elektriğe, bu elektrik piyasaları tam olarak entegre olana kadar uygulanacaktır. Belirli yükümlülük ve taahhütlerin uygulanmasına bağlı katı koşullar altında, bu ülkeler mekanizmadan muaf tutulabilir.
- Yetkili Makamlar
Her Üye Devlet, bu Tüzük kapsamındaki işlev ve görevleri yerine getirmek üzere yetkili makamı atar ve Komisyonu bu konuda bilgilendirir. Komisyon, tüm yetkili makamların bir listesini Üye Devletlerin erişimine sunar ve söz konusu bilgileri Avrupa Birliği Resmî Gazetesi’nde yayımlar ve söz konusu bilgileri SKDM sicilinde erişime sunar.
- GEÇİŞ DÖNEMİNDEKİ RAPORLAMA YÜKÜMLÜLÜKLERİ
1 Ekim 2023- 31 Aralık 2025 arasındaki geçiş döneminde ithalatçının bu Yönetmelik kapsamındaki yükümlülükleri, bu Yönetmeliğin 33, 34 ve 35’inci maddelerinde belirtilen raporlama yükümlülükleriyle sınırlı olacaktır. İthalatçının bir Üye Devlette yerleşik olması ve (AB) 952/2013 Sayılı Tüzüğün 18. Maddesi uyarınca dolaylı bir gümrük temsilcisi ataması ve dolaylı gümrük temsilcisinin de kabul etmesi durumunda, raporlama yükümlülükleri bu dolaylı gümrük temsilcisine uygulanacaktır. Bununla beraber, ithalatçının bir Üye Devlette yerleşik olmadığı durumlardaysa, raporlama yükümlülükleri dolaylı gümrük temsilcisine uygulanacaktır.
Gümrük idareleri, ithal edilen ürünlerle ilgili bilgileri periyodik ve otomatik olarak verileri Komisyona iletecektir. Bu bilgilerde, gümrük beyannamesi sahibinin ve ithalatçının EORI numarasını, sekiz haneli CN kodunu, miktarını, menşe ülkesini, gümrük beyannamesinin tarihini ve gümrük prosedürünü içermesi aranmaktadır.
Tüzüğün 35. Maddesine göre, SKDM raporunun aşağıdaki bilgileri içermesi gerekmektedir.
- Menşe ülkede mal üreten her tesis için belirlenen, elektrik için megawatt-saat ve diğer mallar için ton cinsinden ifade edilen, her tür malın toplam miktarı,
- Ek IV’te belirtilen yönteme göre hesaplanan, megawatt-saat elektrik başına ton CO 2 e emisyonları veya diğer mallar için her bir mal türünün tonu başına ton CO 2 e emisyonları olarak ifade edilen fiili toplam gömülü emisyonlar,
- paragrafta atıfta bulunulan uygulama mevzuatına uygun olarak hesaplanan toplam dolaylı emisyonlar,
- Mevcut herhangi bir indirim veya diğer tazminat türleri dikkate alınarak, ithal edilen mallardaki gömülü emisyonlar için menşe ülkede ödenmesi gereken karbon fiyatı.
- TÜZÜĞÜN 1 OCAK 2026 SONRASINDAKİ UYGULAMA DÖNEMİ
1 Ocak 2026 tarihi itibariyle, düzenleme kapsamındaki ürünlerin ithalatı “yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü” tarafından yapılabilecektir.
Tüzük, mali yükümlülüklerin tahsili açısından SKDM yükümlüsünün yetkilendirilme kriterleri arasında yerleşiklik şartı getiriyor. Buna göre, yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsünün, doğrudan AB’de yerleşik olan ithalatçı olması öngörülmektedir. Ancak AB’de yerleşik bir ithalatçı firmanın yine AB’de yerleşik dolaylı gümrük temsilcisi, rızası olması halinde, yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü olabilecektir. AB’de yerleşik olmayan ithalatçılar için ise yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü sadece ithalatçı firmanın AB’de yerleşik dolaylı gümrük temsilcisi olacaktır.
Yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü başvurularının yapılması 31 Aralık 2024’ten itibaren geçerlik kazanacaktır. 2026 itibariyle başlayacak ana uygulama döneminde, SKDM Tüzüğü ekinde yer alan ithal ürünlerle ilişkili karbon emisyonları için oluşan mali yükümlülük, yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü tarafından yıl boyunca satın alınan SKDM sertifikalarının teslimi suretiyle karşılanacaktır. Bu kapsamda, ürüne gömülü her 1 ton CO2 eşdeğeri sera gazı emisyonu için 1 SKDM sertifikası teslim edilecektir. Tabiri caizse SKDM sertifikası, kıymetli kâğıt görevi görmektedir. SKDM sertifika ücretleri, Avrupa Komisyonu tarafından, AB Emisyon Ticaret Sistemi içinde oluşan bir önceki haftanın ortalama fiyatı üzerinden haftalık olarak yayımlanacaktır. SKDM kapsamında oluşacak mali ve idari tüm yükümlülük, AB’de yerleşik yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsünün üzerindedir.
Bildirimler, AB Komisyonu tarafından kurulacak bir Merkezi Elektronik Kayıt Sistemi üzerinden gerçekleştirilecektir. İhracatçı ülkelerdeki üreticilerin, yetkilendirilmiş SKDM yükümlüleri tarafından SKDM bildirimleri yapılırken kullanılması amacıyla, doğrulanmış emisyon verilerini merkezi kayıt sistemine yüklemesi mümkün olacaktır.
Yetkilendirilmiş SKDM yükümlüsü tarafından yapılacak SKDM bildiriminde bulunacak hususlar aşağıdaki şekildedir:[1]
- “Her bir ürün türü için ayrıştırılmış olarak ve elektrik için megavat saat, diğer ürünler için ton değerleri üzerinden ifade edilecek şekilde, bir önceki takvim yılı içinde ithal edilen toplam ürün miktarı;
[1] AB SKDM Bilgi Notu (https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/ab-sinirda-karbon-duzenleme-mekanizmasi)