Enerji HukukuELEKTRİK PİYASASINDA TOPLAYICILIK FAALİYETİNE İLİŞKİN MEVZUATTA 17.12.2024 TARİHİNDE GETİRİLEN YENİLİKLER

17.12.2024 tarihinde yayımlanan Resmi Gazete’de, pek çok konuda değişiklik yapıldı. Yayımlanan mevzuat değişiklikleri ve kararlara göre enerji sektöründe önemli düzenlemelerin yapıldığını söyleyebiliriz.

Toplayıcılık faaliyeti ilk olarak Elektrik Piyasası Kanunu’na(EPK) genel hatlarıyla eklenmiş ve bir elektrik piyasası faaliyeti olarak düzenlenmiş ve EPK’nın 12/A maddesinde usul ve esasların düzenlenmesi EPDK’nın Yönetmelik çıkararak düzenleme yapacağı belirtilmişti. Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği hakkında öncelikle taslak EPDK’nın sitesinde 31.05.2024 tarihine kadar görüşe açılmış sektörden gönderilen görüşler alındıktan sonra 17.12.2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği ile aynı gün Resmi Gazete’de yayımlanan elektrik piyasasına ilişkin diğer mevzuat değişikliklerinin içeriklerinde de toplayıcılık faaliyetine ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.

Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği’nde 17.12.2024 tarihinde yapılan ve toplayıcılık faaliyetini yakından ilgilendiren değişiklikler olmuştur. Toplayıcıların toplayıcılık hizmet anlaşması imzaladığı tüketicilerin tedarik sürecine ilişkin TEİAŞ duyurusunda belirtilen niteliklere sahip olması gerekmektedir. Ayrıca Talep tarafı hizmeti kapsamında kapasite ihalesini kazanan toplayıcılar, için TEİAŞ’a gerekli bildirimlerin yapılması düzenlenmiştir.

Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne aynı tarihte yayımlanan Resmi Gazete’deki değişiklikle Toplayıcılık tanımı eklenmiş ve bazı önemli değişiklikler de yapılmıştır. Mesela portföyünde serbest tüketici olan üretim lisansı sahibi bir tüzel kişi tüm santrallerini toplayıcılık faaliyeti yapan başka bir organizasyonun portföyüne dahil edemez ve tüm santrallerini devretmesi halinde yeni serbest tüketici talep etmesine izin verilmeyecektir. Lisansın iptali veya sona ermesinde uygulanacak hükümler başlıklı 132/G maddesine f ve g bendi ile toplayıcılık faaliyeti hakkında düzenleme eklenmiştir. Toplayıcılık lisansının iptali ya da sona ermesi durumunda toplayıcının sorumlu olduğu portföy dağıtılacaktır. Lisanslı üretim tesisleri ilgili lisansa sahip piyasa katılımcılarına, lisanssızlar ise bölgede faaliyet gösteren görevli tedarik şirketine aktarılacaktır. Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nde Devir ve Temlik başlıklı 138. Madde değişikliğine göre toplayıcılık ve dengeden sorumlu grup oluşturma faaliyetleri haricindeki devir, temlik ve taşınır rehinleri piyasa işletmecisine karşı hüküm ifade etmeyecektir.

Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nde 17.12.2024 tarihinde yapılan değişiklikle ise yine toplayıcılık kavramı tanımları ve lisans alınmasının zorunlu olduğu yönetmelik içerisine eklenmiştir. Ön lisans sahiplerinin yapacağı tadillerde tadile ilişkin kararda herhangi bir yükümlülüğün belirlenmesi halinde bu kararın tebliğinden itibaren 45 gün veya kararda belirtilen süre içerisinde bu talebin kuruma sunulması zorunlu hal almıştır.

Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği’nde yapılan değişiklikle de toplayıcılık faaliyetine lisanssız elektrik üretim tesislerinin nasıl dahil edilecekleri düzenlenmiştir. On yıllık alım garantisini doldurmuş, tesislerin dahil edilebileceği zaten açıkça Toplayıcılık Yönetmeliğinde de aşağıda detaylıca anlatılacaktır. Lisanssız üretim tesislerinin toplayıcılık faaliyeti kapsamına dahil edilmeleri işlemlerinde ihtiyaç fazlası enerjinin tespitini şebeke işletmecisi yapacak, değerlendirilmesini ise toplayıcılık faaliyeti gösteren piyasa katılımcısı gerçekleştirecektir ve lisanssız elektrik üretim tesislerinin görev yetki ve sorumluluklarından bunları portföyünde birleştiren toplayıcılık faaliyeti gösteren tüzel kişiler de sorumlu olacaktır.

Elektrik Piyasasında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi Yönetmeliği’nde de Toplayıcılık hakkında yeni düzenlemeler aynı tarihte yapılmıştır. YEK-G sistem kullanıcıları arasına toplayıcı lisansı sahipleri de eklenmiştir.

Elektrik Şebeke Yönetmeliği’nde aynı tarihteki değişiklikle, Talep tarafı katılımı tanımı şu şekilde yapılmıştır: “Sistem işletmecisinin talimatı doğrultusunda, hizmete katılan toplayıcıların portföyünde yer alan tüketim tesislerinin tüketimlerinin düşürülmesi suretiyle verilen hizmeti,”. Sonrasında kritik aylarda sistem işletmecisinin hizmete katılan toplayıcılar vasıtasıyla tüketim tesislerinin elektrik enerjisi tüketim miktarının düşürülmesi hizmetinde kullanılabileceği belirtilmiştir.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında aynı tarihte yapılan değişiklikte ise, mevzuata muafiyetli üretim miktarı adıyla toplayıcının portföyündeki lisanssız elektrik üretim kapsamında şebekeye verilen ihtiyaç fazlası elektrik tanımlanmış, YEKDEM ve katılımcısı tanımlarına toplayıcıları da kapsayan bir düzenleme yapılmıştır.

Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği’nin genel amacı Genel Gerekçesine göre de Elektrik piyasalarında artan dağıtık üretim santralleri sebebiyle esnekliğini kaybeden şebekenin daha esnek bir yapıya ihtiyaç duymasıdır.

Dağıtık üretim santrallerinin bir araya getirilmesi ve tüketicilerin talep tarafı olarak elektrik piyasasına katılımlarının sağlanması amacıyla toplayıcılık faaliyetine ilişkin iş ve işlemlerin genel çerçevesinin oluşturulduğu Elektrik Piyasasında Toplayıcılık Faaliyeti Yönetmeliği hazırlanmıştır. Toplayıcıların, portföylerinde lisanssız elektrik üretim tesisi bulundurduğu fatura dönemleri için, herhangi bir başvuruya gerek olmaksızın YEKDEM kayıtları yapılacağı ifade edilmiştir.

Yönetmelikte elektrik piyasası faaliyeti olarak kabul edilen “toplayıcılık” özetle bir veya birden fazla şebeke kullanıcısının tüketimlerinin ve/veya üretimlerinin birleştirerek işletilmesi olarak tanımlanıyor.

Toplayıcılar portföylerine tüketim tesislerini, üretim tesislerini, serbest tüketicileri ve depolama tesislerini dahil edebilir. Yönetmeliğe göre, toplayıcılar; her bir santral kurulu gücü 100 MW’ı geçmeyen lisanslı üretim tesislerini dahil edebilecektir.

Bir toplayıcının portföyündeki lisanslı ve lisanssız toplam üretim kapasitesi 2.000 MW’ı geçemeyecektir. Toplayıcının portföyünde yer alan lisanssız elektrik üretim tesislerinin işletmedeki toplam elektriksel kurulu gücü ise bu sınır içerisinde 500 MW’ı geçemeyecektir.

Toplayıcıların, portföylerinde depolama tesislerine de yer verebilmesi sayesinde sistem dengesine katkı sağlanırken, lisanssız santraller de elektrik piyasasına erişebilir hale getirilmiştir.

Yönetmeliğin Kapsam başlıklı 2. Maddesinde tarafların görev, yetki ve sorumlulukları hakkında usul ve esaslar düzenlenirken, OSB tüzel kişiliklerine ait lisanssız üretim tesisleri ve OSB tüzel kişiliğinin lisanslı üretim tesisleri ile 10 yıl alım garantisini doldurmamış olan lisanssız elektrik üretim tesisleri kapsam dışında tutulmuştur.

Yönetmeliğin Toplayıcılık faaliyetine ilişkin genel esaslar başlıklı 5. Maddesine göre Toplayıcı; “toplayıcılık faaliyeti kapsamında yapacağı piyasa faaliyetleri için ilgili şebeke kullanıcıları ile toplayıcılık hizmeti anlaşması imzalar.” Bu anlaşma özel hukuk prensiplerine göre akdedilir ve EPDK’nın onayına tabi değildir.

Toplayıcı; toptan satış faaliyetinde bulunamaz ve elektrik piyasası faaliyetlerine, piyasa işletmecisi ile ilgili piyasa katılım anlaşmalarını ve/veya ve/veya şebeke işletmecisi ile yan hizmet anlaşmalarını yapmak suretiyle katılır. Portföyünü dengelemek amacıyla yapacağı alış ve satışlar bu kapsamda değerlendirilmeyecektir.

Toplayıcı, portföyünde yer alan serbest tüketiciler için elektrik enerjisi tedariki yapabilir. Toplayıcının, tüketim tesislerini portföyüne eklemesi durumunda söz konusu tüketim tesisleri için elektrik enerjisi tedarikinin ilgili toplayıcı tarafından yapılması esastır.

Ayrıca toplayıcılık faaliyeti lisansına derç edilmiş olan tedarik lisansı sahibi tüzel kişiler elektrik tedarik etmek üzere anlaşmalı oldukları şebeke kullanıcıları ile toplayıcılık hizmeti anlaşması yapamayacaklardır.

Toplayıcı, üretim ve tüketim tesisleri ile elektrik depolama tesislerine ayrı ayrı veya birlikte portföyünde yer verebilir.

Toplayıcı, anlaşmalı olduğu kullanıcıların üretim ve/veya tüketim programlarını yönetir. Bunlar adına elektrik enerjisi ve/veya kapasitesinin alınıp satılmasına ilişkin piyasa işlemlerini yürütür ve yan hizmetlere ilişkin tedarik süreçlerine katılabilir.

Toplayıcının portföyünde bulunan şebeke kullanıcıları adına teminat da dahil çoğu yükümlülükten toplayıcının sorumlu tutulduğu 5/8. Madde hükmü şu şekildedir: “Toplayıcı portföyünde yer alan şebeke kullanıcıları adına teminat ve dengesizlik de dahil olmak üzere, piyasa işlemlerine ilişkin ilgili mevzuat kapsamındaki tüm yükümlülüklerin yerine getirilmesinden sorumludur.“

Toplayıcı, portföyünde üretim ve tüketim tesisleri ile depolama tesislerine ayrı ayrı veya birlikte yer verebilir. Ancak, toplayıcı portföyünde üretim tesisleri yer alması halinde söz konusu üretim tesislerinin toplam elektriksel kurulu gücü yukarıda da belirttiğimiz gibi en fazla 2.000 MW olabilir.

Toplayıcılık faaliyeti yürütebilecek kişiler başlıklı 6. Maddeye göre

 Toplayıcılık faaliyetini;

Bu durum Elektrik Piyasası Kanunu’nda açıkça belirtilmemesine karşın, Yönetmeliğe göre tedarik şirketlerinin toplayıcılık faaliyetinde bulunabilmesi için, lisanslarına tadil yaptırarak bir yol açıldığını göstermektedir.

Tüketim tesislerinin talep tarafı katılımı şeklinde toplayıcılık faaliyetine katılabilmesi için;

Ancak dağıtım veya iletim şebekesine bağlı ise dahil edilebilir.

Tüketim tesisinin aynı zamanda tedarikini de gerçekleştirecektir. Bunu yapmak istemezse Piyasa İşletmecisine bildirimi gerekmektedir. Tedariki toplayıcı tarafından gerçekleştirilmeyen tüketim tesisleri dengeleme birimi olarak kaydedilmeyecektir.

Tüketim tesisi şartları sağlaması halinde yan hizmet birimi niteliğinde ya da dengeleme birimi niteliğinde olacak şekilde kaydedilecektir.

Meydana gelebilecek dengesizlik maliyetleri ya da tüketim tesisi tedarikçi uyuşmazlıkları özel hukuk hükümlerine göre çözümlenecektir.

Ancak bunların kaydedilmesi hakkında TEİAŞ tarafından ihtiyaç duyulursa ek kriterler getirilebilecektir.

Üretim tesislerinin toplayıcılık faaliyeti kapsamına katılımları ise lisanslı ve lisanssız ayrımı yapılarak yönetmelik taslağında iki ayrı maddede anlatılmaktadır.

“Lisanssız üretim tesisleri için herhangi bir kurulu güç limiti uygulanmaz.” Ancak kurul, gerekmesi halinde alt veya üst güç limiti belirleyebilir.

Bunları düzenleyen 9. Maddenin (3) numaralı bendine göre, “Toplayıcı portföyünde, aynı dengeleme bölgesinde yer alan lisanssız üretim tesisleri ilgili mevzuatta yer alan şartları sağlaması halinde dengeleme birimi ve/veya yan hizmet birimi niteliğindedir.” Bunlar için TEİAŞ ilave kriterler getirebilir.

Toplayıcılık Faaliyetinde Portföy Limitleri başlıklı madde, toplayıcılık faaliyeti yürüten şirketlerin (toplayıcıların) portföy büyüklüğüne ilişkin sınırları ve bu sınırların yönetimini düzenlemektedir.

Esasen yukarıda önceki maddelerde de ifade edildiği üzere bazı limitler bu madde içerisinde tekrar düzenlenmektedir. Özetle maddede şu unsurlar yer almaktadır:

Toplayıcıların faaliyet konuları ve alanlarına ise Yönetmeliğin 3. Bölümünde değinilmektedir. Bu hükümlere göre toplayıcı toptan elektrik piyasalarında faaliyette bulunabileceği gibi, ilgili mevzuat hükümleri uyarınca taraflarla ikili anlaşma imzalamak suretiyle faaliyette de bulunabilir.

Yönetmeliğin 12. Maddesine göre Toplayıcı; elektrik piyasasında yan hizmet faaliyetinde bulunabileceği gibi, bu kapsamdaki mevzuata uymakla yükümlüdür.

Piyasa işletmecisi ile anlaşma yaparak piyasa faaliyeti ya da TEİAŞ ile yapılan yan hizmet anlaşmaları uyarınca ilgili mevzuata uygun şekilde toplayıcılar tarafından piyasa faaliyeti ya da Yan Hizmetler yürütülebilir.

Toplayıcı; dengeleme güç piyasası ve/veya yan hizmetler piyasasına katılması halinde, portföyündeki tüketim tesislerinin ve TEİAŞ tarafından talep edilmesi halinde üretim tesislerinin gerçek zamanlı izleme ve kontrol imkânı verecek kontrol sistemlerini tesis etmekle yükümlüdür.

Şebeke işletmecileri tarafından toplayıcılık kapsamında gerekli olan uzaktan kontrol ve SCADA altyapı hazırlıklarını zamanında ve eksiksiz sunmakla yükümlüdür.

Toplayıcı lisansı sahipleri, işletmedeki elektriksel kurulu gücü 100 megavat ve altında olan lisanslı elektrik üretim tesislerini ve 10 yıllık alım garantisini doldurmuş lisanssız elektrik üretim tesislerini portföylerine alabilirler. Ancak, yeni santral kurma yetkileri bulunmamaktadır. Toplayıcılık kurum nezdinde bir ticari faaliyet olup, santral kurulumu için kendine mahsus şartları taşıyan ve ona ilişkin düzenlemelere uyan her Tüzel Kişi bununla ilgili ayrı başvurusunu yapacaktır. Bu nedenle, toplayıcı lisansı yeni santral kurma fırsatı tanımamaktadır.

Ancak toplayıcılık lisansına sahip olan tüzel kişiler yine 17.12.2024 tarihinde yayınlanan Elektrik Piyasasında Depolama Faaliyetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik kapsamında yapılan değişiklikle toplayıcılık lisansıyla 2 MW’tan düşük olmamak kaydıyla depolama tesisi kurulabileceğini düzenlemektedir. “ Bu tesislerin sisteme verdiği ve sistemden çektiği enerji, ilgili piyasa katılımcısının uzlaştırmaya esas veriş çekiş miktarında dikkate alınır.”

Toplayıcılar, dağıtım veya iletim şebekesine bağlı tüketim tesislerini kendi portföylerinde toplayabilirler. Bu kapsamda, farklı dağıtım bölgelerindeki tüketimlerin birleştirilmesi mümkündür. Bu sayede, farklı bölgelerdeki tüketim ve üretimlerin birleştirilerek yönetilmesi sağlanabilir.

Esasen toplayıcılıkta bir dağıtım bölgesi kriteri gelmeyeceğini yukarıdaki sorumuzun cevabında da belirtmiştik. Ancak toplayıcılık faaliyeti kapsamında verilecek yan hizmetler ve/veya  dengeleme güç piyasasında faaliyette bulunmak isteyen üretim, tüketim tesisleri ve/veya elektrik depolama ünitesi/tesisinin birlikte yer aldığı TEİAŞ tarafından belirlenen şebekenin bölümüne dengeleme bölgesi tanımı mevzuatta verilmiş olup bu dengeleme bölgelerini TEİAŞ belirlemektedir.

Yönetmeliğin 5/10. Maddesine göre TEİAŞ en az iki ay öncesinden bildirimde bulunmak kaydıyla dengeleme bölgelerinde değişiklik yapabilecektir. Toplayıcı portföyünde aynı dengeleme bölgesinde yer alan tüketim tesisleri, ilgili mevzuattaki şartları sağlıyor ise yan hizmet birimi niteliğinde sayılacaktır(7/4). Bu tüketim tesisleri, dağıtım ve iletim şebekesine bağlı olma durumlarına ve dengeleme bölgesine göre ayrı dengeleme birimi ve/veya yan hizmet birimi olarak kaydedilecektir(7/5).

Ayrıca madde 8/4’e göre toplayıcı portföyünde aynı dengeleme bölgesinde yer alan ve dengeleme birimi olmayan işletmedeki elektriksel kurulu gücü 100 MW ve altında olan lisanslı elektrik üretim tesisleri, ilgili mevzuatta yer alan şartları sağlamaları halinde dengeleme birimi ve/veya yan hizmet birimi olarak kabul edilir.

Teminatın kapsamı ve tutarı, bu yazının yayınlandığı tarihte EPDK tarafından henüz belirlenmemiştir.

Özetle; 17.12.2024 tarihinde resmi gazetede yayınlanan mevzuat değişiklikleri ile elektrik piyasasında yenilikler getirilmiş ve Toplayıcılık lisansı mevzuatımıza kazandırılmıştır.

Bu faaliyet bir yandan lisans sahibine portföyü içinde ticaret hakkı tanırken diğer yandan piyasa dengesizliğinin önüne geçecektir.