- Genel Görev ve Sorumluluklar
Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi, şirketin yönetim kuruluna şirketin ve hissedarların dışından atanan üyedir. Diğer üyelerin aksine ne şirketin icrasından yani yönetiminden gelir, ne de şirket hissedarıdır ya da hissedarla bağlantılıdır. Halka açık şirketlerde kurumsal bir yönetim yapısı oluşturmak ve şeffaf şekilde temsili sağlamak için Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi atanması yolu izlenmektedir.
Bağımsız yönetim kurulu üyesi, şirketin yönetim kurulunda tarafsız ve bağımsız bir görüş oluşturarak, şirketin çıkarlarını tüm paydaşların çıkarlarıyla uyumlu bir şekilde korumaya çalışır. Bağımsız yönetim kurulu üyesinin görev ve sorumlulukları, özellikle halka açık şirketlerde, aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Kurumsal Yönetim İlkelerine Uygunluk: Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”) tarafından belirlenen Kurumsal Yönetim İlkeleri’nin uygulanmasını sağlamak.
- Tarafsız ve Nesnel Kararlar Almak: Yönetim kurulundaki karar alma süreçlerine bağımsız bir bakış açısı getirerek, şirketin uzun vadeli menfaatlerini korumak.
- Denetim ve Risk Gözetimi: Denetim, risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerinin etkinliğini izlemek.
- Pay Sahiplerinin Haklarının Korunması: Özellikle azınlık pay sahiplerinin haklarının korunmasını temin etmek.
- Bağımsızlık Beyanı: Yıllık bağımsızlık beyanı vererek, tarafsızlığını koruyacağını taahhüt etmek.
Bağımsız yönetim kurulu üyesinin sorumlu olduğu bu görevler, çoğunlukla SPK’nin “Kurumsal Yönetim Tebliği” (II-17.1) ve Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) çerçevesinde belirlenmiştir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) uyarınca Bağımsız Yönetim Kurulu Üyelerine Sermaye Piyasası Kanunu mevzuatında yer alan hükümler uygulanacaktır. Bağımsız Yönetim Kurulu Üyelerinin iş kapsamları ise 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda ve Kurumsal Yönetim Tebliği No:II-17.’nin ekinde yer alan Kurumsal Yönetim İlkelerinde düzenlenmiştir.
Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin görev süresi üç yıla kadar olup tekrar aday gösterilerek seçilmeleri mümkündür. Şirketin yönetim kurulunda son on yıl içerisinde altı yıldan fazla yönetim kurulu üyeliği yapmış bir kişi, yönetim kuruluna bağımsız üye olarak atanamaz.
Yönetim kuruluna 2’den az olmamak üzere, Sermaye Piyasası Kurulu’nun Kurumsal Yönetim İlkelerinde belirtilen yönetim kurulu üyelerinin bağımsızlığına ilişkin esaslar çerçevesinde yeterli sayıda bağımsız yönetim kurulu üyesi genel kurul tarafından seçilir.
Bağımsız Yönetim Kurulu Üyeliğini;
- Görevini hiçbir etki altında kalmadan yapabilme niteliğine sahip,
- İcrada görev almayan,
- Şirketin herhangi bir hissesini elinde bulundurmayan
- Gerçek kişiler yapabilir.
Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin görevlerini ana başlıklarla özetlemek gerekirse, önleme, aydınlatma ve komitelerde yer almak şeklinde sayabiliriz.
Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesinin yetkileri:
- Şirketin mali durumunu etkileyen önemli işlemlerde yönetim kurulu kararlarının icrasını önlemek.
- Şirketin hâkim ortaklık ile grup şirketlerinin belirli büyüklükteki ilişkili taraf işlemlerine münferit işlem denir. Yönetim kurulunda her üyenin 1 oy hakkı bulunmasına rağmen Tebliğ’in 9. Maddesine göre bu maddede detayları düzenlenen işlemlerde ilişkili taraf niteliğinde olan yönetim kurulu üyesi oy kullanamayacaktır. Bu tarz durumlarda bağımsız yönetim kurulu üyesinin oyu önem arz etmektedir. Sermaye Piyasası Kanunu 17/3 maddesine göre bu kararın uygulanabilmesi için bağımsız Yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğunun onayı gerekmektedir. Bu kararın ve varsa muhalefet gerekçesinin ise Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda ilan edilmesi gerekecektir.
- Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin kamuyu aydınlatma işlevi:
- İlişkili taraflarla gerçekleşen devamlılık arz eden işlemler
- Teminat verilmesi gereken işlemler
Ana başlıklarında gündeme gelecektir.
- Yönetim kurulunun görev ve sorumluluklarını sağlıklı bir biçimde yerine getirmesini sağlamak için Yönetim Kurulu bünyesinde çeşitli komiteler oluşturulur. Bu komitelerin başkanları bağımsız yönetim kurulu üyeleri arasından seçilecektir.
Sonuç olarak Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesinin temel görevi yönetim kurulu kararlarını izleyip, sorgulaması ve gerektiğinde karşı çıkarak şirkete kendi katkısını sunmasıdır. Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesinin temel amacı ise kararların icrasında yetkili olmadığı için işleyişten kaynaklı olmayan denetleme, gözetleme, aydınlatma yükümlülüklerinin yerine getirilmesidir.
- Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesinin Ticaret Yapmama Kuralı
Bağımsız yönetim kurulu üyesi, görev süresi boyunca, bağımsızlığını tehlikeye atabilecek herhangi bir ticari ilişkiyi şirkete karşı yürütemez. Bu kural, şirketle çıkar çatışması oluşturabilecek tüm ekonomik ve ticari faaliyetleri kapsar.
2.1. Hukuki Dayanaklar
- SPK Kurumsal Yönetim Tebliği (II-17.1) Madde 4.3.6: Bağımsız yönetim kurulu üyelerinin, şirketin ya da şirketin bağlı ortaklıklarının önemli ölçekte ticari ilişki içinde olduğu gerçek veya tüzel kişilerle herhangi bir çıkar bağı olmamalıdır.
- Sermaye Piyasası Kanunu (“SPKn”) Madde 17: Halka açık şirketlerin yönetiminde şeffaflık ve adillik ilkelerine uygun hareket edilmesini şart koşar. Bağımsız üyelerin bu ilkeleri ihlal edecek herhangi bir ticari faaliyette bulunması yasaklanmıştır.
- TTK Madde 396: Yönetim kurulu üyelerinin şirkete kırıcı rekabet oluşturacak işlemler yapması yasaklanmıştır.
2.2. Ticaret Yapmama Kuralının Kapsamı
- Doğrudan Ticaret (MADDE 4.3.6/f): Bağımsız üyenin, görev yaptığı şirketle mal veya hizmet alım-satımı yapması.
- Dolaylı Ticaret (MADDE 4.3.6/g): Bağımsız üyenin, şirketle ticari ilişki içerisinde olan bir tüzel kişiye ortak veya yönetici olması.
- Danışmanlık Hizmetleri: Şirkete doğrudan ya da dolaylı olarak danışmanlık veya profesyonel hizmet verilmesi.
2.3. Yakınlarla Ticaret Yapma Yasağı
SPK Kurumsal Yönetim Tebliği’nin 4.3.7. maddesine göre bağımsız üyelerin yakınlarının (üçüncü dereceye kadar kan ve sıhri hısımlar) da şirketle ticari ilişki kurması yasaklanmıştır. Bu, şirkette çıkar çatışması ve tarafsızlık ihlali oluşturabilecek her türlü dolaylı ilişkiyi önlemek amacını taşır.
- Kapsam:
- Anne, baba, eş, çocuk, kardeş gibi birinci derece yakınlar.
- Teyze, amca, hala, dayı gibi üçüncü dereceye kadar olan hısımlar.
- Yakınların çalıştığı veya ortak olduğu şirketler.
- Yaptırımlar
Bağımsız yönetim kurulu üyesinin bağımsızlık kriterlerini ihlal etmesi durumunda, SPK ve şirket iç tüzükleri çerçevesinde yaptırımlar uygulanabilir. Bu yaptırımlar arasında:
- Görevden alınma,
- SPK tarafından para cezası,
- Mevzuattaki ticaret yapmama hükmüne aykırı harekette bulunan yönetim kurulu üyelerinden şirket tazminat isteyebilir veya tazminat yerine yapılan işlemi şirket adına yapılmış saymakta ve üçüncü kişiler hesabına yapılan sözleşmelerden doğan menfaatlerin şirkete ait olduğunu dava etmekte serbest olacaktır. Bu seçimlik haklardan hangisinin seçileceğine ise ihlal yapan üyenin dışındaki yönetim kurulu üyeleri karar verecektir. Ancak yönetim kurulunun bu hakkı ticari işlemin yapıldığı yahut başka bir şirkette bağımsız yönetim kurulu üyesinin işe girdiğini diğer üyelerin öğrenmesinden itibaren 3 ay ve her halde 1 yıldır.
Sonuç olarak; bağımsız yönetim kurulu üyeleri, şirketin tarafsız ve adil bir şekilde yönetilmesinde kritik bir role sahiptir. Bu rolü yerine getirirken hem kendilerinin hem de yakınlarının şirketle herhangi bir ticari ilişki kurmaktan kaçınmaları hem hukuki zorunluluk hem de etik bir gerekliliktir.
